Τουρίστας εναντίον ταξιδιώτη
Τουρίστας ή ταξιδιώτης, είναι ένα δίλημμα στο οποίο μπαίνουν πολλοί με το που φθάνει το καλοκαίρι και οι άδειες από τη δουλειά. Και ενώ όλοι θέλουν να πιστεύουν πως ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, στην πραγματικότητα όλο και περισσότερο καταφεύγουμε ή καταλήγουμε στην πρώτη.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Τιερί Πακό αναλύει το πρόβλημα στις σελίδες της «Μοντ Ντιπλοματίκ» και μέρος του κειμένου του μεταφέρουμε παρακάτω:
«Το 1908, ο Γερμανός φιλόσοφος, Γκέοργκ Ζίμελ δημοσιεύει ένα κείμενο πάνω στα νέα κοινωνικά σχήματα που παράγει η "μεγάλη πόλη", αυτή τη σύγχρονη πόλη που συχνά ο ποιητής Σαρλ Μποντλέρ περιγράφει τόσο ποιητικά. Την πόλη των σιδηροδρόμων και όλων των διαδρομών. Τις αλλαγές όλων των κλιμάκων: δημογραφική, οικονομική, εδαφική, πληροφοριακή κ.λπ.
Σ' αυτό το νέο κοινωνικό περιβάλλον, ο Ζίμελ εντοπίζει ένα νέο πρόσωπο, τον ξένο. Ποιος είναι; Ενα πρόσωπο που δεν είναι από «εδώ» και βρίσκεται «εκεί» και που συγκεντρώνει μέσα του «την ενότητα της απόστασης με την εγγύτητα». Ετσι ο ξένος αντιπροσωπεύει την κινητικότητα, αλλά μια κινητικότητα που συγχρόνως μας προκαλεί (μπορούμε ακόμη και να τον ζηλέψουμε) και προκαλεί την αδιαφορία μας.
Δεν είναι δικός μας και τίποτε δεν μας επιτρέπει πραγματικά να τον γνωρίσουμε ώστε να τον αναγνωρίσουμε.
Η εικόνα του ξένου στη μεγάλη πόλη δεν επικαλύπτει την παλαιότερη, εκείνη του ταξιδιώτη. Αυτός ο ξένος είναι της ίδιας οικογένειας με τον τουρίστα;
Μισό αιώνα μετά το κείμενο του Ζίμελ, το γερμανικό περιοδικό Merkur, δημοσιεύει το 1958 μια ραδιοφωνική παρέμβαση ενός νεαρού τότε φιλόσοφου, του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ, με τίτλο «Μια θεωρία του τουρισμού». Σ' αυτό διαπιστώνεται πως αν οι όροι «τουρίστας» και «τουρισμός» εμφανίζονται το 1800 και το 1811 αντιστοίχως, στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, δεν υπάρχει εντούτοις ακόμη κάποια ιστορία τουρισμού και ακόμη λιγότερο μια γενική θεωρία. Από τότε ο χρόνος κερδήθηκε και τα βιβλιοπωλεία σήμερα έχουν αρκετά ράφια αφιερωμένα στα ταξίδια και τον τουρισμό. Ο Εντσενσμπέργκερ πάλι αναφέρει στο κείμενό του τη ρήση του Γκέρχαρτ Νέμπελ: «Μια χώρα που ανοίγεται στον τουρισμό, κλείνεται μεταφυσικά. Προσφέρει πλέον μόνο ένα ντεκόρ, αλλά όχι πια τη μαγική της δύναμη».
Αυτή η καταγγελία δεν είναι νέα. Η αναφορά στον τουρισμό και στα δεινά του αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. «Το στοιχείο της βάσης που χρησιμεύει ως κανόνας στο ταξίδι είναι το sight, αυτό που πρέπει να δει», τονίζει ο Εντσενσμπέργκερ, «και είναι, ανάλογα με την αξία του, καταχωρημένο με ένα, δύο ή τρία αστέρια». Η τουριστική μετακίνηση έχει στόχο να επιβεβαιώσει την ακρίβεια των πληροφοριών που προσφέρει ο οδηγός και, ει δυνατόν, οι τουρίστες να φέρουν τη φωτογραφική απόδειξη. Να δεις τι γίνεται «αλλού» για να μη βλέπεις πια το «εδώ» που είναι ανυπόφορο ή βαρετό.Από παλιά και παντού, οι Γήινοι ταξίδευαν. Αλλά δεν ήταν τουρίστες. Μήπως ήταν ξένοι; Μερικές φορές, ναι. Το πέρασμα από τον ταξιδιώτη» στον «τουρίστα» προσμετράται με τη σταδιακή εξαφάνιση της φιλοξενίας, μιας έννοιας αναγκαστικά δωρεάν και χωρίς να επιζητά αμοιβαιότητα τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον, αλλά και με την ευρύτερη εγκατάσταση ξενοδοχειακών υποδομών όλο και πιο ξεκομμένων από την κοινωνία στην οποία έρχονται να προσδεθούν.
Μεταξύ αυτών των ταξιδιωτών μη τουριστών απαντάμε τον προσκυνητή, το φοιτητή σε αναζήτηση εμπειριών, τον καλλιτέχνη, τον έμπορο, τον οδοιπόρο.Αυτός ο τελευταίος παντού νιώθει σαν στο σπίτι του. Κατοικεί τον κόσμο. Ο τουρίστας δεν είναι ούτε εξόριστος ούτε μετανάστης ούτε φυγάς ούτε αδειούχος. Ο αδειούχος παίρνει την άδειά του, δηλαδή προσφέρεται για οτιδήποτε. Ο τουρίστας δεν είναι διαθέσιμος, πρέπει οπωσδήποτε να «τουριστικέψει». Αυτός είναι ο σκοπός του τουρίστα.Να διευκρινίσουμε, επίσης, πως το «να κατοικώ το χρόνο» απαιτεί μια ελαστική διαθεσιμότητα και όπως λέει ο Μαρκ Οζέ, «το οργανωμένο ταξίδι αντιστοιχεί με ένα μη τόπο, δηλαδή πηγαίνεις στο χώρο του άλλου χωρίς τη δική του παρουσία. Ο τουρισμός είναι η εμπορευματοποιημένη φάση της ιστορίας του ταξιδιού. Η συνάντηση σ' αυτή την περίπτωση είναι αδύνατη, δεν περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα. Ο τουρίστας καταναλώνει διαρκώς.
Καταναλώνει το τοπίο, την αρχιτεκτονική, τον πολιτισμό. Κυκλοφορεί αλλά πρέπει να αξιοποιήσει τις μετακινήσεις του. Η παραμικρή αντιξοότητα βιώνεται σαν μια δυσλειτουργία της οργανώτριας εταιρείας και απειλεί με μηνύσεις.Οταξιδιώτης φροντίζει να είναι «με» και «ανάμεσα» στους λαούς που συναντάει. Ο τουρίστας είναι ανίκανος για μια τέτοια συνεύρεση. Ο ταξιδιώτης αρέσκεται ακόμη στις περιπλανήσεις, αυτή τη «γαστρονομία του ματιού», που μάγευε τον Μπαλζάκ. Ζούμε σε πολλούς χρόνους, αντιφατικές επιθυμίες μάς διαμελίζουν. Ο ταξιδιώτης που ονειρευόμαστε να είμαστε ανταγωνίζεται τον τουρίστα που είμαστε πιο συχνά απ' ό,τι θα θέλαμε. Ο πρώτος αφιερώνει πολύ χρόνο στο ταξίδι του, απολαμβάνει τη διάρκειά του, την ανάπαυση, την προσμονή, ενώ ο δεύτερος απαγορεύει στον εαυτό του την ανεμελιά, το απρόσμενο, τη στάση. Φοβάται τις περιπέτειες, αλλά ελπίζει στις δεξιότητες, εξ ου και η χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη του τουρισμού ακραίων προορισμών:αναβάσεις σε υψηλές κορυφές, αποστολές στους αρκτικούς πόλους, πεζοπορία στις ερήμους, δηλαδή ό,τι υπερβολικό.
Οσο για το πολιτισμικό άλλοθι, δεν κρύβει με τίποτα την πραγματικότητα: μερικά δευτερόλεπτα μπροστά στην Τζοκόντα, στο μουσείο του Λούβρου και ολόκληρες ώρες στα ταμεία για την αγορά καρτ ποστάλ.Οι επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού στην εθνική οικονομία πρέπει να μελετηθούν σοβαρά. Αυτή η μορφή τουρισμού απαιτεί την κατασκευή τεράστιων διεθνών αεροδρομίων και βαριές υποδομές για τη μετακίνηση των τουριστών (αυτοκινητόδρομοι, τρένα, ταξί κ.λπ). Οι τουριστικές μετακινήσεις απαιτούν πάρκινγκ για τα λεωφορεία και διαπλατύνσεις δρόμων για να δοθούν στους καμεραφόρους τουρίστες. Οσο για την αρχιτεκτονική, αναλαμβάνει να κατασκευάσει ξενοδοχεία-γκέτο και μουσεία ταιριαστά με την αντίληψη της εποχής. Το κτίριο συχνά είναι μια μάρκα, μια εικόνα, ένα σημάδι και υιοθετεί ένα σχήμα και εύκολα αναγνωρίσιμα χρώματα. Είναι η περίπτωση των περισσότερων αλυσίδων διεθνών ξενοδοχείων και εστιατορίων. Χωρίς να μιλήσουμε για τη γλυκιά τυραννία των κλιματιστικών μηχανημάτων που εξομοιώνει όλες τις εποχές. Το να πας στη Βομβάη μετά από πτήση οκτώ ωρών εμποδίζει τον εγκλιματισμό σου, ιδίως αν μείνεις για πέντε-έξι ημέρες. Το αυτοκίνητο με κλιματισμό, το ξενοδοχείο με κλιματισμό, το εστιατόριο με κλιματισμό, το μουσείο με κλιματισμό, τα μεγάλα μαγαζιά με κλιματισμό, όλα έχουν προβλεφθεί για να μειώσουν τις κλιματικές διαφορές που υπάρχουν ακόμη ανάμεσα στη χώρα καταγωγής σας και στη χώρα που επισκέπτεστε. Οι στιγμές χωρίς κλιματισμό βιώνονται σαν παραλογισμός που μπορεί να σας οδηγήσει σε σοβαρούς κινδύνους.
Και τι να κάνουμε; Να κατεδαφίσουμε όλες τις τουριστικές εγκαταστάσεις και παραθεριστικά κέντρα, περιμένοντας να ανακαλύψουμε έναν άλλο τρόπο τουρισμού; Να απαγορεύσουμε το μαζικό τουρισμό και να επιτρέψουμε μόνο κάποιες ελιτίστικες διαδρομές; Να επιβάλουμε την απόκτηση ενός πτυχίου -τουριστικής- συμπεριφοράς ή την ίδρυση ενός διεθνούς αστυνομικού σώματος τουρισμού, ένα πόιντ σίστεμ όπου θα αφαιρούνται πόντοι για κάθε παραβίαση ενός τουριστικού κώδικα και, γιατί όχι, τότε και καταναγκαστικά έργα ταξιδιωτικού σκοπού για τα βαριά παραπτώματα;
Ο τουριστικός πόλεμος μόλις αρχίζει και θα είναι σκληρός και θανατερός, δεδομένων των οικονομικών συμφερόντων, αλλά και των οικολογικών και των πολιτιστικών. Οι μετακινήσεις τουριστικών μαζών δεν θα εμποδίσουν τους ταξιδιώτες να ταξιδέψουν στο ρυθμό των δικών τους βημάτων, της περιέργειάς τους, της δικής τους δίψας και των ορέξεών τους για τον άλλο.
«Το να υπάρχεις δεν είναι να βγαίνεις συνεχώς από τον εαυτό σου και να ξαναγυρνάς;», αναρωτιέται ο Στανισλάς Μπρετόν σε ένα δοκίμιό του, ο τίτλος του οποίου «Ο άλλος και το αλλού» προσδιορίζει την πρώτη διάσταση του ταξιδιού. Η δεύτερη θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: «Ο άλλος είναι αλλού». Καλό ταξίδι!
ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/07/2001
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου